Podwójne opodatkowanie i zagraniczne prawo podatkowe

Każdy, kto ma miejsce zamieszkania lub siedzibę firmy za granicą, podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w swoim kraju ojczystym (zasada wykazywania dochodu niezależnie od kraju pochodzenia przychodów). Niemniej jednak w wyniku kontaktów gospodarczych z Niemcami może powstać jednak obowiązek opodatkowania także w Niemczech. Aby uniknąć podwójnego opodatkowania, państwa pozawierały między sobą dwustronne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (po niemiecku: DBA). Na podstawie określonych warunków prawa do opodatkowania są przez nie przypisywane jednemu z krajów, których sprawa dotyczy (krajowi zamieszkania lub pochodzenia) i uzgadniane są metody unikania podwójnego opodatkowania w kraju zamieszkania (metoda zwolnienia lub metoda zaliczania).

Większość umów o unikaniu podwójnego opodatkowania opiera się częściowo na wzorcowym porozumieniu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), ale ostatecznie są one uzgadniane między państwami w sposób zindywidualizowany. Prowadzi to często do specyfiki krajowej i dwustronnej, znacznie odbiegającej od umowy wzorcowej. Zwłaszcza w przypadku starszych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania istnieją historycznie uzasadnione nietypowe rozwiązania, więc zawsze konieczne jest zbadanie danej umowy.

Niemcy pozawierały umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania na całym świecie, niemniej jednak istnieją kraje, z którymi nie mają takiej umowy. Tak więc przy spełnieniu odpowiednich warunków państwo drugostronne będzie z reguły opodatkowywało daną osobę stosując własne przepisy podatkowe. W takich przypadkach, aby uniknąć podwójnego opodatkowania z zagranicznego punktu widzenia oraz w przypadku nieograniczonego obowiązku podatkowego w innym kraju, można sięgnąć wyłącznie po krajowe przepisy zaliczania, zawarte w poszczególnych przepisach podatkowych.

Istnieje szereg zagadnień zagranicznych, nieobjętych ustawą o podatku dochodowym ani umową o unikaniu podwójnego opodatkowania, w których urzędy skarbowe mają jednak możliwość opodatkowania przez niemieckiego ustawodawcę podatkowego: na podstawie niemieckiej ustawy o podatku zagranicznym. Na jej podstawie niemiecki Skarb Państwa ma możliwości nakładania w określonych miejscach dodatkowego opodatkowania: na przykład przy wygaśnięciu zobowiązania podatkowego w Niemczech oraz przy niektórych sytuacjach za granicą, właściwie niepodlegających niemieckiemu prawodawstwu podatkowemu.

Kto chce wyjechać z Niemiec lub przenieść ośrodek swojego życia za granicę, powinien znać pułapki zawartego w niemieckiej ustawie o podatku zagranicznym „podatku od emigracji”, a wręcz przeanalizować mogącą go spotkać sytuację. W przypadku niektórych aktywów majątkowych (udziałów w przedsiębiorstwach), ciche rezerwy podlegają opodatkowaniu przez tzw. indywidualne wyłączenie podatkowe. Ustawodawca podatkowy wychodzi z założenia, że osoba emigrująca dokonuje fikcyjnej sprzedaży aktywów majątkowych i opodatkowuje zysk, który wcale nie jest osiągany.

Z niemiecką ustawą o podatku zagranicznym może się również zetknąć krajowy akcjonariusz zagranicznej spółki kapitałowej. Zasadniczo spółka kapitałowa jest opodatkowywana od zysku za granicą, a wspólnik w kraju swojej rezydencji, gdy dochodzi do wypłaty dywidendy. Niemniej jednak instrument tzw. opodatkowania wg zasady CFC (opodatkowania dochodów zagranicznych spółek kontrolowanych) może skutkować opodatkowaniem dochodu akcjonariusza, jeżeli spółka zagraniczna zostanie zakwalifikowana jako spółka pośrednicząca. Jeżeli spełnione zostaną warunki czyniące ze spółki spółkę pośredniczącą, wspólnikowi krajowemu zostanie dodany ten przychód zgodnie z jego kwotą udziału a następnie opodatkowany, nawet jeśli nie nastąpi wypłata dywidendy (opodatkowanie wedle zasady CFC).

Niemieckiemu opodatkowaniu może podlegać osoba niemieszkająca w Niemczech, ani niemająca w Niemczech siedziby firmy. Dotyczy to sytuacji, gdy zgodnie z przepisami niemieckiej ustawy o podatku dochodowym występuje dochód krajowy (§ 49 niemieckiej ustawy o podatku dochodowym). Z niemieckiego punktu widzenia dochód krajowy istnieje wtedy, gdy istnieją punkty styczne w Niemczech, a Niemcy są krajem źródła dochodu. Mogą to być przychody z krajowych zakładów, nieruchomości, osiągniętych w Niemczech zysków z kapitału, udziałów krajowych lub w przypadku pracy dla niemieckiego pracodawcy.

Niemiecki podatek potrącany (u źródła przychodu) dla zagranicznych członków rad nadzorczych, licencjodawców, artystów i sportowców. Istnieją również specjalne zasady dotyczące krajowych dochodów niektórych grup zawodowych, w przypadku których obowiązuje niemiecki podatek potrącany. Dotyczy to członków rad nadzorczych, opłat licencyjnych, artystów i sportowców z rezydencją zagraniczną, których działalność uważa się za wykonywaną w Niemczech. Zawarte w niemieckich ustawach o podatku dochodowym przepisy dotyczące zatrzymania, odprowadzania i zgłaszania niemieckiego podatku potrącanego przez dłużnika wynagrodzenia należy stosować niezależnie od regulacji dyrektywy w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych, dyrektywy w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych, albo umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, jeżeli zgodnie z nimi przychody nie mogą zostać opodatkowane albo mogą zostać opodatkowane jedynie niższą stawką podatkową. Zwrot nadwyżki zatrzymanego podatku jest dokonywany przez Centralny Federalny Urząd Podatkowy. Pod pewnymi warunkami można również na żądanie wydać zaświadczenie o zwolnieniu z niemieckiego podatku potrącanego.

Wniosek o nieograniczony obowiązek podatkowy na określonych warunkach. Osoby podlegające ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Niemczech muszą składać zeznania podatkowe w specjalnej formie i o specjalnej treści. W niektórych przypadkach mają wobec nich zastosowanie inne przepisy, podobne jak dla podatników krajowych. W ramach podatku dochodowego od osób fizycznych zasadniczo nie można ustalać żadnych specjalnych wydatków prywatnych (składek na ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne) i nie ma podstawowej kwoty wolnej od opodatkowania, wspólnego opodatkowania małżonków, ani kwoty wolnej od podatku ze względu na posiadanie dzieci. Pod pewnymi warunkami podatnicy niebędący rezydentami mogą na żądanie wybrać traktowanie ich jak podatników krajowych i tym samym korzystać z pewnych korzyści podatkowych.